انحراف زانو یکی از مشکلات سلامتی است که بسیاری از مردم در سراسر دنیا از آن رنج می‌برند. از شایع‌ترین انواع انحراف زانو، می‌توان به پای پرانتزی و یا پای ضربدری اشاره کرد. اما این اصطلاحات به چه معناست؟ در این مطلب از سری مطالب کلینیک فیزیوتراپی قصد داریم تا به دلایل انحراف زانو، علائم و درمان آن بپردازیم، پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
انحراف زانو چیست؟
به‌طورکلی بدشکلی و بدفرم شدن استخوان زانو را انحراف زانو می‌گویند. دو نوع از شایع‌ترین انحرافات زانو، پای پرانتزی و پای ضربدری است. زمانی که فرد قوزک پای خود را در حالت ایستاده به هم بچسباند و فاصله‌ی بین زانوهای او، از حالت طبیعی بیشتر باشد، در این حالت فرد دچار ژنوواروم یا پای پرانتزی است. انحراف بین 5 تا 7 درجه طبیعی است اما انحراف بیش از آن به‌عنوان پای پرانتزی در نظر گرفته می‌شود. بیماری پای پرانتزی در دوران پس از تولد تا ۲ سالگی، اتفاقی طبیعی است و جای نگرانی چندانی ندارد اما تداوم این حالت پس از ۲ سالگی نیاز به تشخیص و درمان دارد. پای ضربدری یا genu valgum انحراف زانو به سمت داخل است. درواقع، زمانی که افراد مبتلابه پای ضربدری می‌ایستند و زانوهای خود را به هم می‌چسبانند، فاصله‌ای بیش از 7 و نیم سانتیمتر بین قوزک پاها به وجود می‌آید. پای ضربدر مانند پای پرانتزی پدیده‌ای رایج در کودکی است و معمولاً با رشد کودک، به‌صورت خودبه‌خودی برطرف می‌شود.
دلایل انحراف زانو چیست؟
عوامل متعددی می‌تواند منجر به انحراف زانو شود. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
- آرتریت، به‌ویژه آرتریت روماتوئید
- تومور خوش‌خیم استخوان
- شرایط مادرزادی (در بدو تولد وجود دارد)
- شکستگی‌هایی که به‌طور نامناسب بهبودیافته‌اند
- نارسایی کلیه
- ضربه جسمی
- راشیتیسم که بیماری استخوان ناشی از کمبود ویتامین D است
- رشد غیرطبیعی استخوان (معروف به دیسپلازی استخوان)
- آسیب صفحه رشد
- مسمومیت با فلوراید
- مسمومیت با سرب
- بیماری پاژه (یک بیماری متابولیک است که بر نحوه شکستن و بازسازی استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد)
- بیماری بلونت، اختلال رشد ساق پا
علائم انحراف زانو چیست؟
شایع‌ترین علائم انحراف زانو شامل موارد زیر می‌شود:
- درد زانو یا مفصل ران
- مشکل در راه رفتن یا دویدن
- بی‌ثباتی زانو، احساس این‌که مفصل زانو در حال پیچ خوردن است
- کاهش دامنه حرکتی در ناحیه لگن
- احساس درد در زیر کشکک زانو
- احساس خشکی در مفصل زانو
- دردی که به‌تدریج در حال شدت یافتن است
- احساس صدای قیژ‌قیژ و اصطکاک در زانو
- درد لگن
- ناهماهنگ بودن زانوها
انحراف زانو را چگونه تشخیص می‌دهند؟
برای تشخیص انحراف زانو ابتدا یک متخصص ارتوپدی سابقه پزشکی/خانوادگی شما را جمع‌آوری می‌کند و در مورد وضعیت سلامت فعلی و هرگونه بیماری زمینه‌ای از شما سؤال می‌پرسد. سپس به معاینه فیزیکی پاها می‌پردازد و در اغلب موارد برای تأیید تشخیص رادیوگرافی انجام می‌شود.
چه روش‌های درمانی برای انحراف زانو وجود دارد؟
برای درمان انحراف زانو ابتدا پزشک باید بررسی کند که علت انحراف زانو چیست و به چه دلایلی رخ‌داده است تا بر اساس آن بتواند بهترین روش درمانی را انتخاب کند. به‌طورکلی برخی از درمان‌های انحراف زانو عبارت‌اند از:
بریس و کفش‌های طبی
در موارد خفیف انحراف زانو پزشک ممکن است برای پشتیبانی بهتر از زانوها و اصلاح زاویه قرارگیری زانوها و مچ پاها استفاده از بریس و کفش‌های مخصوص را توصیه کند.
بریس یا زانوبند اصلاحی کمک می‌کند تا زاویه زانوها در حالت درستی قرار گیرد تا درنتیجه از ضربدری شدن زانوها در روند رشد کودک جلوگیری شود و وضعیت قرارگیری پاها در هنگام ایستادن و شکل راه رفتن کودک اصلاح شود.
لیزر درمانی
انحراف زانو یک اختلال در اسکلت‌های بدن است که باعث می‌شود زانوها بدشکل و بدفرم شوند و در جای مناسب قرار نگیرند. لیزر درمانی یکی از روش‌های درمانی است که برای کاهش آنی دردهای حاصل از انحراف زانو انجام می‌شود.
ورزش
یکی از بهترین راه‌ها اصلاح و درمان انحراف زانو در تمام سنین، انجام حرکات ورزشی است. این ورزش‌ها به‌گونه‌ای طراحی‌شده‌اند که با تقویت عضلات باعث اصلاح بدشکلی زانو می‌شوند.
جراحی
وقتی هیچ‌چیزی مؤثر نباشد، می‌توان جراحی را برای اصلاح انحراف زانو انجام داد.
جراحی انحراف زانو ممکن است 2 نوع باشد:
- رشد هدایت‌شده: در این روش از جراحی زانو یک صفحه کوچک در داخل زانو قرار می‌گیرد و به‌تدریج رشد زانو را در طی 6 ماه تا 1 سال اصلاح می‌کند. این جراحی معمولاً برای کودکان که در سن رشد هستند تا سن 14 تا 16 سالگی توصیه می‌شود.
- جراحی استخوان بری: استئوتومی یک روش اصلاح انحراف زانو است که در آن استخوان پا بریده شده و برای اصلاح زاویه زانو دوباره تنظیم می‌شود. جراحی هر بار روی یک پا و با بیهوشی کامل انجام می‌شود. به عبرات دیگر، در این جراحی درست بالای مفصل زانو، قسمت تحتانی استخوان ران بریده می‌شود و قسمت کوچکی از استخوان برداشته می‌شود. سپس پا دوباره تراز می‌شود تا موقعیت صاف‌تری ایجاد شود. در آخر نیز استخوان توسط صفحه و پیچ در موقعیت جدید خود ثابت می‌شود.
ورزش‌های بهبود انحراف زانو
برای بهبود و جلوگیری از انحراف زانو ورزش‌های اصلاحی متفاوتی وجود دارد که در ادامه به چند تا از این ورزش‌ها خواهیم پرداخت.
تمرین صدفی
تمرین یا حرکت صدف یکی از بهترین تمرین‌های برای تقویت عضلات آبداکتور لگن است که در اصلاح انحراف زانو مؤثر است. برای انجام این تمرین، باید مراحل زیر را دنبال کنید:
- ابتدا روی زمین دراز بکشید و به پهلو بخوابید و دو پاشنه‌ی پای خود را روی‌هم قرار دهید.
- سپس زانوی بالایی خود را حدوداً 10 سانتیمتر بلند کنید درحالی‌که هنوز دو پاشنه‌ی پایتان به هم چسبیده‌اند. دقت کنید که لگن شما در هنگام بالا بردن زانو نچرخد.
- وقتی‌که زانوی خود را تا بالا رساندید، آن را به سمت پایین برگردانید. زانو را در بالا نگه ندارید.
- این حرکت را 10 بار تکرار کرده و سپس به‌طرف دیگر بخوابید و برای طرف دیگر تکرار کنید.
حرکت پروانه با کش ورزشی
یکی دیگر از ورزش‌های اصلاحی برای اصلاح زانوی پرانتزی یا انحراف زانو از طریق تقویت عضلات، تمرین پروانه با کش ورزشی است. برای این تمرین مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
- ابتدا بایستید و پاها را کمی بافاصله از هم بگذارید.
- سپس یک کش ورزشی کوچک به دور دو مچ پای خود بیندازید و پاهای خود را باز کنید تا جایی که کش دور مچ پای شما محکم بایستد.
- اکنون شروع به پرش کردن و باز و بسته کردن پاها کنید درحالی‌که زانویتان خم است. پاهای شما باید با هر پرش یک‌بار به سمت داخل و یک‌بار به سمت خارج برود و باز و بسته شود.
- سعی کنید این حرکت را 15 بار تکرار کنید.
کشش زانو در حالت نشسته
کشش زانو در حالت نشسته یکی از بهترین ورزش‌های اصلاحی برای اصلاح زانوی پرانتزی است. این تمرین سبب می‌شود که عضلات آبداکتور لگن که دچار گرفتگی شده‌اند، ریلکس شده و شل شوند. گرفتگی و اسپاسم این عضلات یکی از علل پرانتزی بودن پاها است. برای انجام این تمرین و اصلاح انحراف زانو مراحل زیر را به ترتیب دنبال کنید:
- ابتدا روی یک صندلی بنشینید. ارتفاع صندلی باید به نحوی باشد که کف هر دوپا کاملاً روی زمین باشد. کمر خود را کاملاً صاف کنید.
- سپس پای راست خود را روی ران پای چپ قرار دهید و کمر خود را صاف نگه‌دارید. زانوی راست باید خم باشد و مچ پای راست درست در بالای زانوی چپ قرار گیرد.
- در این وضعیت سعی کنید زانوی راست خود را به سمت زمین فشار دهید.
- این وضعیت را برای سی ثانیه نگه‌دارید و سپس رها کنید.
- همین تمرین را با پای چپ نیز تکرار کنید.
